Rib and Sea

Επιμέλεια : Ιωσήφ Παπαδόπουλος.

Πηγή : https://www.stelapts.com/el/minoan-palace/

Ο τυφώνας που χτύπησε την περιοχή το καλοκαίρι του 1901 (υπάρχουν πληροφορίες ότι ξερίζωσε 4000 δέντρα) ανάγκασε τον Hogarth να εγκαταλείψει επειγόντως την ανασκαφή αφού ο ίδιος γλίτωσε τον πνιγμό από θαύμα.

Εξήντα χρόνια μετά τον Οκτώβρη του 1961, η ανασκαφή ξεκινά πάλι με τον άνθρωπο που έμελλε να αναδείξει το Μινωϊκό ανάκτορο της Κάτω Ζάκρου.

Η πεποίθηση του Νικολάου Πλάτωνα ότι εκεί, στο ανατολικώτερο άκρο της Κρήτης, πρέπει να βρίσκεται κάποιο ανάκτορο βασίστηκε σε κεραμικά ευρήματα υψηλής αισθητικής που μόνο κάποιο άγνωστο ανακτορικό εργαστήριο θα μπορούσε να έχει παράξει.

Η πρώτη ανασκαφή διαρκεί μόλις 10 ημέρες και διακόπηκε για να συνεχιστεί την επόμενη χρονιά με την οικονομική υποστήριξη του Αμερικανού Leo Pomerance και της αρχαιολογικής Εταιρείας Αθηνών.

25000 τ.μ και 30 χρόνια ανασκαφών έφεραν στο φως μια πυκνοκατοικημένη Μινωϊκή πόλη με αναπτυγμένο οδικό δίκτυο, οικοδομικά τετράγωνα κι ένα ανάκτορο του επιπέδου των Μαλίων, της Φαιστού και της Κνωσσού. Τα δε ευρήματα στον χώρο της ανασκαφής ξεπερνουν σε αριθμό και ποιότητα όλα τα προηγούμενα ανακτορικά συγκροτήματα.

Η αναζήτηση του Μινωϊκού νεκροταφείου έκανε τον Νικόλαο Πλάτωνα να ανασκάψει πολλές θέσεις ευρύτερα της Ζάκρου. Εκεί πίστευε πως θα βρει πολύτιμα επιστημονικά και ιστορικά ευρήματα. Η έρευνα απλώθηκε σε όλο το μήκος του φαραγγιού που συνδέει την Πάνω με την Κάτω Ζάκρο.

Σε πολλές από τις σπηλιές που βρίσκονται στους τοίχους του φαραγγιού, βρέθηκαν ταφές, προγενέστερες όμως του Μινωϊκού ανακτόρου. Βρέθηκε επίσης μια πέτρινη κοσμηματοθήκη, στη λαβή της οποίας παρίσταται ένας ξαπλωμένος σκύλος.

Μετά την ανακάλυψη των ταφών ο ίδιος ο Ν. Πλάτων ονόμασε αυτό το συν τοις άλλοις Φαράγγι, ΦΑΡΑΓΓΙ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ (DEAD'S GORGE).

Η ανακάλυψη του ανακτόρου έκανε τη Ζάκρο να προστεθεί στον κατάλογο των Μινωϊικών Κέντρων Διοίκησης και διαμόρφωσε νέα άποψη σχετικά με την επιρροή των τριών γνωστών ανακτόρων.

Έδωσε ακόμη την επισήμανση ότι οπουδήποτε στην Κρήτη μπορεί να υπάρχει κρυμμένο ένα 5ο ή 6ο Μινωϊκό ανάκτορο. Η ευτυχής συγκυρία, ότι το ανάκτορο ανακαλύφτηκε αφ' ενός από έναν επιστήμονα υψηλής θεωρητικής κατάρτισης και εμπειριών, και αφετέρου μετά την ανακάλυψη των ανακτόρων της Φαιστού, της Κνωσσού και των Μαλίων, έκανε την ανασκαφή πιο μεθοδική και την καταγραφή πιο εμπεριστατωμένη.

Το ανάκτορο της Ζάκρου βρέθηκε ασύλλητο και ανέγγιχτο από ανθρώπινο χέρι (σε αντίθεση με τα υπόλοιπα 3 Μινωϊκά ανάκτορα) σκεπασμένο από το χώμα που το κάλυψε την ώρα της βίαιης καταστροφής του.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ελάχιστα ίχνη μεταμινωϊκής εποχής βρέθηκαν κατά την ανασκαφή, πράγμα που αποδεικνύει ότι η πρώτη ανθρώπινη παρουσία μετά την καταστροφή του ήταν η σκαπάνη του Νικολάου Πλάτωνα.

Στο ασύλλητο θησαυροφυλάκιο του ανακτόρου βρέθηκαν έργα τέχνης υψηλής αισθητικής και καλλιτεχνικής αξίας, τελετουργικά αγγεία κι ανάμεσά τους το ωραιότερο λίθινο αγγείο της κρητομυκηναϊκής εποχής, ένα ρυτό από ορεία κρύσταλλο. Επίσης διάφορα κύπελα, δισκοπότηρα και αμφορείς από σπάνια υλικά, όπως φαγεντιανή, ελεφαντόδοντο, οψιανό, αλάβαστρο και φλεβωτό μάρμαρο.

Η απουσία ανθρώπινων θυμάτων της καταστροφής δείχνει τον αιφνίδιο χαρακτήρα της εγκατάλειψης του ανακτόρου. Στα εργαστήρια εγκαταλειμμένα εργαλεία και μισοεπεξεργασμένα υλικά, στις εστίες των σπιτιών μαγειρικά σκεύη και στα ιερά σπονδικά αγγεία. Εκπληκτικό εύρημα ένα κύπελλο με ελιές που διατηρούνταν ακόμη το σάρκωμά τους λόγω της υγρασίας του εδάφους για πάνω από τρισήμισυ χιλιάδες χρόνια. Βρέθηκε σε ένα πηγάδι στην κεντρική αυλή του ανακτόρου.

Μια πλειάδα ενδείξεων, έπεισε τον Νικόλαο Πλάτωνα ότι η καταστροφή του παλατιού ήταν ταυτόχρονη και προφανώς προήρχετο από τα ίδια αίτια που προκάλεσαν την καταστροφή και των άλλων Μινωϊκών ανακτόρων. Την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας.

Πολλοί τοίχοι του ανακτόρου βρέθηκαν ξεριζωμένοι από τα θεμέλιά τους σαν να είχαν δεχθεί μια τρομερή ώθηση από ανατολικά προς τα δυτικά. Επίσης πολλά πιθάρια συμπιέστηκαν και κόλλησαν στους δυτικούς τοίχους των αποθηκών.

Αν και οι ανασκαφές στη Θήρα από τον καθηγητή Σπύρο Μαρινάτο έφεραν στο φως προιστορικό οικισμό με στοιχεία πρωϊμότερα εκείνων της Ζάκρου, ο Νικόλαος Πλάτων υποστήριξε πως υπήρξαν δύο εκρήξεις του ηφαιστείου. Η πρώτη γύρω στο 1500 π.Χ. που κατέστρεψε τον αυτόχθονα πολιτισμό της Θήρας, και η δεύτερη και ισχυρότερη 50 χρόνια αργότερα που κατέστρεψε τον Μινωϊκό πολιτισμό.

Η δεύτερη έκρηξη και το τσουνάμι που ακολούθησε έπληξαν την Ζάκρο προκαλώντας την καταστροφή. Αν και η εκδοχή αυτή είναι αμφιλεγόμενη, κερδίζει ολοένα έδαφος μετά τις σύγχρονες γεωλογικές μελέτες στην Θήρα.

Αν και θεωρητικά η ανασκαφή στο ανάκτορο έχει ολοκληρωθεί, απομένει το τεράστιο έργο της καταγραφής και αξιολόγησης των ευρημάτων, μια εργασία τόσο μεγάλη και πολύπλοκη όσο και η ίδια η ανασκαφή.

Δυστυχώς ο Νικόλαος Πλάτων, ο αρμοδιώτερος όλων να καταγράψει και να αξιολογήσει τα ευρήματα, πέθανε σε ηλικία ογδόντα δύο ετών, αφού πρώτα όμως δημιούργησε την <<ομάδα Δημοσίευσης των ανασκαφών της Ζάκρου>>.

Μια ομάδα που καλείται να αξιολογήσει περίπου 12000 αγγεία, 1100 κιβώτια με κεραμικά και χιλιάδες άλλα μικροαντικείμενα άξια καταγραφής. Η μελέτη αυτή, όπως και η λεπτομερής αποτύπωση αρχιτεκτονημάτων και αντικειμένων αναμένεται να δώσει απάντηση σε ιστορικά, πολιτισμικά και χρονολογικά ζητήματα των προϊστορικών ανθρώπων της Ζάκρου.

Υπεύθυνος της συντήρησης και δημοσίευσης ευρημάτων των ανασκαφών της Ζάκρου είναι ο γιος του Νικολάου Πλάτωνα, Λευτέρης, Δρ. προϊστορικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου του Bristol.

Eίναι μειλίχιος νέος που σχεδόν κάθε καλοκαίρι με την ολιγομελή αρχαιολογική του ομάδα μπορεί κανείς να τον συναντήσει στην Κάτω Ζάκρο και που πάντα πρόθυμα μπορεί να πάρει όποιες πληροφορίες ζητήσει για την ιστορία του τόπου και την συνεχιζόμενη αρχαιολογική έρευνα.