Rib and Sea

Ταξίδευσε και γράφει τις εντυπώσεις του ο Ιωσήφ Παπαδόπουλος.

Δεν πρόλαβα να επιστρέψω απ' τη Γαύδο και να βγάλω τις λιγοστές αποσκευές μου και τον ηλεκτροκίνητο Μαξιμιλιανό απ' το 9.50 4U, και άρχισα να τα φορτώνω στο μικρότερο αδελφάκι του, το 8.50 4U. Το σκάφος, αφού θα περνούσε πρώτα απ' τα Αντικύθηρα, για το προγραμματισμένο ταξιδιωτικό, θα έπλεε στη συνέχεια προς το Λαύριο για να δώσει το παρόν στο Rib Test. Χαράς ευαγγέλια. Μετά από τόσους μήνες "ερωτικής" αποχής, τριακόσια μίλια θάλασσας ήταν αρκετά για να φορτίσουν τις μπατταρίες της ψυχής μου και να αναθερμάνουν τον παθιασμένο έρωτά μου για Κείνη...

Είχα όμως λίγο χρόνο, στο ενδιάμεσο, έως ότου ηρεμήσει λίγο ο καιρός και ρυθμιστούν κάποιες μικρολεπτομέρειες στο σκάφος, κι' έτσι πετάχτηκα μέχρι τον φίλο μου τον Βαμβουνάκη να δω πώς πάει η νεκραναστημένη "τσιχλόφουσκά" του. Ξεχωριστή περίπτωση αυτό το παιδί. Με εκπλήσσει πάντοτε με την ατέλειωτη επιμονή και υπομονή του και το ασίγαστο πάθος του για την τελειότητα. Βρήκε δυο πεταμένα σαράβαλα και τα μεταμόρφωσε, με το πείσμα του και την πολύτιμη βοήθεια του φίλου του Αλέξη, σε δυο αντίκες ανεκτίμητης αξίας και ομορφιάς. Είναι πράγματα που, όταν δεν μπορείς να τα κάνεις εσύ, θαυμάζεις ακόμη περισσότερο αυτόν που μπορεί. Έτσι είναι το σωστό, και όχι να εύχεσαι να ψοφήσει η κατσίκα του...http://www.ribandsea.com/main/index.php/waves/401--qq-bmw-

Πέρασαν έτσι γρήγορα δυο μέρες στα Χανιά, που ποτέ δεν χορταίνω, και την τρίτη φόρτωσα τα μπαγκάζια μου στο 8.50 4U, μαζί με τον Μαξιμιλιανό. Αυτός θα ήταν η μοναδική συντροφιά μου σ' εκείνο το ταξίδι. Εγώ, αυτός κι' Εκείνη. Ο δρόμος γνωστός απ' το ναυπηγείο των Σταυρουλάκηδων μέχρι την, ο Θεός να την κάνει, γλύστρα του Πλατανιά, μέσω βενζινάδικου και ενός παρ' ολίγον εμφράγματος του Σταυρουλάκη στην απαραίτητη πια, έτσι για να μη ξεχνιόμαστε, μετατροπή των ευρώ σε δραχμές. Ρίξαμε το "κόκκινο πάθος" στο νερό, αποχαιρέτησα τον Παύλο, ανανεώνοντας το ραντεβού για μετά από τρεις μέρες στο Λαύριο, βγήκα στο ανοικτό πέλαγος και τράβηξα μια βαθειά τζούρα θάλασσας. Για μένα, ξέρετε, το ζητούμενο δεν είναι μόνο ο προορισμός. Μερικές φορές δεν είναι, ίσως, καν αυτός...

Ταξίδευα, έχοντας σημαδέψει τον κάβο Απολυτάραις των Αντικυθήρων, με μια σταθερή ταχύτητα γύρω στους 28 κόμβους. Μια γλυκειά ρεστία μου υπενθύμιζε ότι υπήρχε νερό κάτω απ' τη στεπάτη γάστρα του 4U. Ο καιρός ζεστός, η ατμόσφαιρα θολή. Αριστερά και πίσω μου μόλις και μετά βίας διακρινόταν ένα πλοίο με συγκλίνουσα πορεία. Ίσως ήταν το πλοίο της άγονης, που έφευγε απ' τον Κίσσαμο και επέστρεφε στον Πειραιά μέσω Αντικυθήρων. Θα έδειχνε...

Τα πρώτα γλαροπούλια ήρθαν να με προϋπαντήσουν μόλις ξεχώρισε στον ορίζοντα το περίγραμμα του εκπληκτικού φάρου των Αντικυθήρων. Τι φάρος κι' αυτός! Εξαιρετικό μνημείο νεότερης αρχιτεκτονικής, που κατασκευάστηκε το 1926 και ήταν επανδρωμένος μέχρι το 1987. Το 2004, το Πολεμικό Ναυτικό, μετά από σχετική πρόταση της Κοινότητας των Αντικυθήρων, αποφάσισε  να συντηρήσει το κτίριο και να το επανδρώσει με φαροφύλακες, δίνοντάς του και πάλι πνοή. Με μηχανοκίνητο μέσο, μόνο απ' τη θάλασσα μπορεί να φθάσει κανείς ως εδώ. Απ' τη στεριά μπορεί να προσεγγίσει περπατώντας στα μονοπάτια που ξεκινούν απ' τα Κατσανεβιανά ή τα Γαλανιανά.

Το πλοίο της άγονης, γιατί περί αυτού επρόκειτο τελικώς, είχε πλησιάσει αρκετά όσο εγώ αποθανάτιζα τον φάρο. Το προσπέρασα και τρύπωσα γρήγορα στο οικογενειακό λιμανάκι του Ποταμού. Είχα να έρθω εδώ από τον αξέχαστο εκείνο αγώνα των Κυθήρων. Τότε που ρυμουλκύθηκα μαζί με το πληγωμένο αγωνιστικό "Apache" και προσπαθούσα να μαζέψω τα ασυμάζευτα. Γνώριμες εικόνες, αν και κάπως αλλαγμένες. Έδεσα γρήγορα το 4U, πήρα τα φωτογραφικά και το τρίποδο ανά χείρας και σκαρφάλωσα στο μικρό λοφάκι πάνω απ' το λιμάνι.

Πάνω στην ώρα πρόβαλε κι' ο "Κορνάρος". Τρία απανωτά μακρόσυρτα σφυρίγματα απ' τον καπτα Δημήτρη, επιτόπου στροφή, πρυμοδέτηση και γρήγορη φορτοεκφόρτωση των μετρημένων στα δάκτυλα τροχοφόρων, επιβατών και εμπορευμάτων. Μαζί μ' αυτά και ένα ταψί, σκεπασμένο με αλουμινόχαρτο, που το παρέλαβε απ' το πλήρωμα ο πρόεδρος της Κοινότητας. Έλαμπε το πρόσωπό του καθώς φώναζε : "Ελάτε όλοι στο καφενείο. Ο καπτα Δημήτρης μας έστειλε πάλι λουκουμάδες"! Θυμάμαι τον παππού μου που έλεγε : "Όταν βλέπεις φαγητό να πηγαίνεις. Μόνο όταν βλέπεις ξύλο να φεύγεις"! Ακολούθησα λοιπόν τη συμβουλή του αείμνηστου παππού, μ' αρέσουν για να πω την αλήθεια και οι λουκουμάδες, και νά' μαι κι' εγώ στο καφενείο! Καμμιά σαρανταριά ψυχές, όλες κι' όλες, ζουν πια στο βράχο των Αντικυθήρων και το ταψί με το μελωμένο περιεχόμενο έφτασε να γλυκάνει τους περισσότερους! Μαζί και τον περιφερόμενο δημοσιογράφο...      

Έδωσα τα διαπιστευτήριά μου στον Διονύση Προγουλάκη, τον πρόεδρο της Κοινότητας, και μέχρι εκείνος να κρεμάσει την καινούργια ταμπέλλα στο Ιατρείο και να με ξεναγήσει με το αγροτικό, εγώ προσπάθησα να χαθώ στα στενά δρομάκια του μικρού οικισμού. Ούτε να χαθεί όμως δεν μπορεί κανείς εδώ! Κουκιά μετρημένα τα σοκάκια, τα σπίτια, το ίδιο και οι άνθρωποι. Ένας τόπος όπου ο Δημιουργός έριξε την πέτρα χωρίς φειδώ, μαζί όμως και το φως, τον αέρα και τους ήχους της θάλασσας.

Κάποιοι προσπαθούν να σπάσουν τη μονοτονία της πέτρας τοποθετώντας μερικές γλάστρες με λουλούδια πάνω στον τοίχο που οριοθετεί τις κοίτες του ξεροπόταμου. Μακριά ακούγεται ο αργός και ρυθμικός ήχος της μονοκύλινδρης μηχανής μιας ψαρόβαρκας και το παραπονιάρικο νιαούρισμα μιας γάτας που ψάχνει απεγνωσμένα για κάποια ορφανή μένουλα, από αυτές που περισσεύουν στο ξεψάρισμα του μανομένου. Άνθρωποι δεν κυκλοφορούν, είναι άλλωστε τόσο λίγοι. Πού και πού κατηφορίζει στο δρομάκι ένας ηλικιωμένος. "Καλημέρα", λέει καθώς με βλέπει. Εδώ αρκεί ένας άνθρωπος για ν' ακούσεις μια καλημέρα, στην Αθήνα δεν αρκούν ούτε τέσσερα εκατομμύρια...

'Εχει κανείς την εντύπωση ότι όταν πάει σε ένα μικρό, άγονο και ξεχασμένο νησί του Αιγαίου, όπως είναι τα Αντικύθηρα, δεν θα βρει τίποτε ενδιαφέρον να γράψει γι' αυτό, τίποτε να φωτογραφίσει. Κι' όμως. Στα νησιά αυτά όλα είναι "φλύαρα". Οι ήχοι βγαίνουν από παντού και τους ακούς. Ο αέρας της θάλασσας είναι παντού και τον νοιώθεις. Το ίδιο και η ιστορία του τόπου, τα ήθη, τα έθιμα και οι παραδόσεις, που αντιστέκονται σε πείσμα αυτών που κάθισαν σε ψηλές καρέκλες και έκαναν ό,τι μπορούσαν για να χαθούν. Τα Αντικύθηρα δεν διαθέτουν παραλίες με ομπρέλλες και ξαπλώστρες, γι' αυτό ίσως και δεν έρχεται άλλο καράβι εδώ εκτός απ' το πλοίο της άγονης. Στον επισκέπτη που θα επιλέξει τον τόπο αυτό για να ξεφύγει απ' την οχλαγωγία της μεγαλούπολης και να βρει τον εαυτό του, μια πολυσύχναστη παραλία με ξαπλώστρες και ομπρέλλες, όχι μόνο δεν θα έλεγε τίποτε, αλλά ίσως και να τον έδιωχνε.

Υπάρχουν πάντως δύο παραλίες, για την τιμή των όπλων, και δεν βρίσκονται μακριά απ' το λιμάνι του νησιού. Πρόκειται για τη βοτσαλωτή παραλία του Ξηροποτάμου, ανατολικά του Ποταμού και κοντά στα ερείπια της αρχαίας πόλης Αιγίλα. Ο δρόμος είναι βατός, φαντάζομαι δε ότι εκεί θα συγκεντρώνεται η πλειοψηφία των επισκεπτών του καλοκαιριού. Στο ύψωμα, πάνω απ' την παραλία του Ξηροποτάμου υπάρχουν τα απομεινάρια αρχαίας πόλης στο Κάστρο. Η πόλη σώζεται σχεδόν ολόκληρη, έχει έκταση 300 περίπου στρεμμάτων και εικάζεται ότι κατοικούσαν σ' αυτήν πάνω από 800 άνθρωποι. Η ζωή εδώ σταμάτησε τον πρώτο αιώνα π.Χ.

Στην ίδια περιοχή υπάρχουν τα ερείπια ενός αρχαίου ναού, που πιθανολογείται ότι ήταν αφιερωμένος στον Θεό Απόλλωνα. Η άλλη παραλία, τα Χάλαρα, είναι πιο "οικογενειακή" και βρίσκεται δίπλα ακριβώς στο λιμάνι. Κάποιοι, πιο τολμηροί, προτιμούν την άγρια ομορφιά της Καμαρέλλας, μια βραχώδη παραλία που πήρε το όνομά της από την μεγάλη τρύπα (καμάρα) που σχηματίζουν τα βράχια της. Μια τοποθεσία πολυφωτογραφημένη, το σήμα κατατεθέν του νησιού, που έχει την τιμητική της σε κάθε σχεδόν τουριστικό οδηγό.

Τα Αντικύθηρα αποτελούν τα τελευταία χρόνια σημαντική βάση μελέτης και παρατήρησης της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας, μέλη της οποίας παραμένουν για μεγάλα χρονικά διαστήματα στο νησί προκειμένου να μελετήσουν τα διακόσια και πλέον είδη μεταναστευτικών πουλιών που περνούν και σταματούν εδώ για να ξεκουραστούν και να συνεχίσουν το ταξίδι τους προς τις χώρες της Ευρώπης και της Αφρικής, κυρίως κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου και της άνοιξης. Είναι χαρακτηριστικό πως τα Αντικύθηρα είναι το μοναδικό κατοικημένο νησί με τη μεγαλύτερη αποικία μαυροπετρίτη (γεράκι - falco eleonorae), σε παγκόσμιο επίπεδο!

Είναι επίσης, πάλι σε παγκόσμιο επίπεδο, από τις ελάχιστες γνωστές περιπτώσεις, αν όχι η μοναδική, όπου σε σύγκριση με την συνολική έκταση του νησιού φωλιάζει ένας τόσο μεγάλος αριθμός αρπακτικών πουλιών από πέντε διαφορετικά είδη. Έχουν καταγραφεί να μεταναστεύουν σε μεγάλους πληθυσμούς είδη για τα οποία, με βάση τους χώρους που διαχειμάζουν, η μετανάστευση πάνω από τα Αντικύθηρα δεν είναι τόσο φυσιολογική. Ένα παράδειγμα είναι ο νανομυγοχάφτης (Ficedula parva), που ξεχειμωνιάζει στην Ινδία και παρατηρείται να περνά το φθινόπωρο απ' το νησί, σε πολύ μεγάλους αριθμούς! Για τις ανάγκες έρευνας και μελέτης της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας, η Κοινότητα των Αντικυθήρων παραχώρησε το κτίριο του παλιού δημοτικού σχολείου, το οποίο, ελλείψει παιδιών, έχει παύσει να λειτουργεί εδώ και αρκετά χρόνια. Το παλιό σχολείο αναστηλώθηκε το 2000 με χρήματα του Ιδρύματος Λεβέντη και έκτοτε η παρουσία της Ε.Ο.Ε. στα Αντικύθηρα είναι συνεχής και συστηματική.

Τα Αντικύθηρα ή Τσιριγότο (υποκοριστικό του Τσιρίγου) ανήκουν διοικητικώς, μαζί με τα Κύθηρα, στη Νομαρχία Πειραιά. Θα μου πείτε τώρα, τι δουλειά έχει ο Πειραιάς με τα Αντικύθηρα που απέχουν 125 ν. μίλια απ' αυτόν, ένας Θεός και οι διοικούντες μόνο γνωρίζουν! Φαίνεται πάντως, όπως μου εκμυστηρεύτηκε ο πρόεδρος της Κοινότητας κ. Προγουλάκης, ότι το νησί μάλλον κερδισμένο βγαίνει από τη σχέση του με τη Νομαρχία του Πειραιά αφού η άντληση κάποιων βασικών κονδυλίων για την εξυπηρέτηση συγκεκριμένων αναγκών του είναι πιο εύκολη. Για να το λέει ο πρόεδρος, έτσι θα είναι, λέω εγώ.

Μοναδική εμπορική επιχείρηση στα Αντικύθηρα το "πολυκατάστημα" του λιγομίλητου αλλά αξιαγάπητου κ. Μύρωνα Πατακάκη (τηλ. 27360 38143) που, εκτός από καφενείο και εστιατόριο, είναι μίνι μάρκετ, ταχυδρομικό πρακτορείο, τράπεζα για την πληρωμή των συντάξεων και ό,τι άλλο ήθελε προκύψει. Είναι το σημείο συνάντησης, κοινωνικής κριτικής και ομαδικής παρακολούθησης όλων των σημαντικών τηλεοπτικών προγραμμάτων, αλλά και αίθουσα δεξιώσεων για... γάμους! Γιατί το λέω αυτό; Στις 12 Νοεμβρίου του 2009 έλαβε χώρα στα Αντικύθηρα ένα σημαντικό γεγονός, σπάνιο για τα χρονικά του νησιού. Πραγματοποιήθηκε ο πολιτικός γάμος μεταξύ του αστυνομικού Μηνά Τοτονίδη, που υπηρετεί στα Αντικύθηρα, και της ιδιωτικής υπαλλήλου Αθανασίας Χρυσικού στα γραφεία της Κοινότητας, με καλεσμένους όλους τους κατοίκους του νησιού! Καμμιά πενηνταριά άτομα δηλαδή, μη φαντασθείτε κάποιο ασύλληπτο νούμερο! Το γλέντι που ακολούθησε στη μοναδική ταβέρνα των Αντικυθήρων κράτησε, όπως μου είπαν, μέχρι το πρωί!

Πολιούχος των Αντικυθήρων είναι ο Άγιος Μύρων. Στο ομώνυμο μικρομονάστηρο, που βρίσκεται στο χωριό Γαλανιανά, πραγματοποιείται κάθε χρόνο στις 16 και 17 Αυγούστου ένα όμορφο παραδοσιακό πανηγύρι στο οποίο συμμετέχουν όλοι οι κάτοικοι του νησιού και όσοι ξένοι επισκέπτες βρίσκονται εκείνες τις μέρες στο νησί. Στο τέμπλο της εκκλησίας δεσπόζουν οι εικόνες του Χριστού, της Παναγίας και του Αγίου Μύρωνος, που είναι φτιαγμένες από ατόφιο ασήμι, ενώ εδώ φυλάσσεται και το ιερότερο κειμήλιο του νησιού. Η εικόνα του Αγίου Μύρωνος, που βρέθηκε στα Αντικύθηρα από Κρήτες, όταν το νησί ήταν έρημο.

Στον Ποταμό σώζεται ένας νεοελληνικός νερόμυλος, ο Νερόμυλος του Ανδρόνικου, που σύμφωνα με τις μαρτυρίες κατασκευάστηκε στις αρχές του 19ου αιώνα και δούλευε μόνο το χειμώνα. Σώζεται η στέρνα (χωρητικότητας 60-70 κ.μ.) την οποία τροφοδοτούσε μυλαύλακο από την πηγή του Ποταμού, και ο υδατόπυργος, χτισμένος από τρυπημένους πορόλιθους, που συνδεόταν με μια ιδιάζουσα διάταξη διακοπής της παροχής νερού από τη στέρνα.  Ο νερόμυλος σώζεται βεβαίως ακόμη, αλλά αν δεν καθαριστεί από τα σκουπίδια, με τα οποία κάποιοι ανεγκέφαλοι τον "στολίζουν", και δεν αναστηλωθεί το συντομότερο, δεν θα αργήσει να γίνει παρελθόν. Εκτός απ' το νερόμυλο του Ανδρόνικου, στα Αντικύθηρα υπάρχουν και πέντε ανεμόμυλοι του 19ου αιώνα.

Τα Αντικύθηρα έγιναν διεθνώς γνωστά, θα έλεγα, όχι μόνο για το ορειχάλκινο άγαλμα του εφήβου και το ακέφαλο άγαλμα του Απόλλωνα, αλλά και για τον Αστρολάβο που βρέθηκε στον βυθό τους. Πρόκειται για τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων που βρέθηκε το 1900 στα συντρίμια ενός ναυαγισμένου πλοίου από σπογγαλιείς ανοικτά των Αντικυθήρων. Ο Άγγλος Derek Price (1922-1983), ο οποίος τον μελέτησε, ανέφερε ότι ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι "ο πρόγονος όλης της πληθώρας επιστημονικού υλικού (hardware) του σήμερα". 

Καύσιμα δεν θα βρείτε στα Αντικύθηρα. Το Καψάλι απέχει όμως 21 μόλις ν. μίλια από τον Ποταμό, οπότε έχετε τη δυνατότητα να ρυθμίσετε τα αποθέματά σας. Το λιμανάκι του Ποταμού είναι μια πρόχειρη λύση για διανυκτέρευση στο σκάφος, έχετε όμως τα μάτια σας δεκατέσσερα γιατί αν βγάλει δυνατό βοριά, το μικρό αλιευτικό καταφύγιο μετατρέπεται σε καζάνι που βράζει με απρόβλεπτες συνέπειες για ό,τι λιμενίζεται εκεί. Σε μια τέτοια περίπτωση είναι προτιμότερο να μείνετε αγκυροβολημένοι αρόδο, παρά να βολοδέρνετε μέσα σε μια υδάτινη φάκα προσπαθώντας να σώσετε το σκάφος σας. Εγώ, πάντως, τις δύο νύκτες που έμεινα στο νησί δεν είπα όχι στη "χλιδή" του Κοινοτικού Ξενώνα, έχοντας βεβαίως πρώτα βεβαιωθεί ότι ο καιρός δεν ετοιμάζει "εκπλήξεις". Λιτά, καθαρά και ήσυχα δωμάτια, αντί του συμβολικού ποσού των δέκα μόνο ευρώ! Μεγάλη εντύπωση μου έκανε επίσης η πεντακάθαρη κοινόχρηστη Κοινοτική τουαλέτα που βρίσκεται πάνω ακριβώς απ' το λιμάνι. Για να είμαι ελικρινής, τέτοια τουαλέτα δεν έχω δει σε κανένα άλλο νησί του Αιγαίου, ακόμη και τουριστικό! Μπράβο κ. Προγουλάκη!

Ξύπνησα χαράματα το τρίτο πρωί και κατέβασα τις αποσκευές μου στη βάρκα. Έπιασα κουβέντα με ένα παλιό γνώριμο Χανιώτη ψαρά, που μόλις είχε επιστρέψει απ' το ψάρεμα. Τα άστρα, όσο εγώ τακτοποιούσα τα πράγματα και προετοιμαζόμουν για τον απόπλου, έδωσαν τη σκυτάλη στο γαλάζιο του ουρανού. Χαιρέτησα τον φίλο και στις επτά ακριβώς έλυσα κάβους και βγήκα απ' τον Ποταμό. Έριξα μια τελευταία ματιά στον μικρό οικισμό, που κοιμόταν ακόμη, και ανοίχτηκα στο πέλαγος δίνοντας την υπόσχεση στον εαυτό μου πως η επόμενη επίσκεψη στο Τσιριγότο δεν θα αργήσει... Τέσσερις ακριβώς ώρες αργότερα έμπαινα στο λιμάνι του Λαυρίου...

Υστερόγραφο : Το τραγικό, και οξύμωρο συγχρόνως, της ιστορίας είναι ότι ο φόβος του προέδρου της Κοινότητας των Αντικυθήρων κ. Διονυσίου Προγουλάκη, όπως τον εξέφρασε στο τέλος εκείνης της συνέντευξής του, επαληθεύτηκε. Κοινότητα Αντικυθήρων δεν υπάρχει πλέον σήμερα και οι Υπηρεσίες της μεταφέρθηκαν στον Δήμο Κυθηρίων. Τα "καλά" του Καλλικράτη...